Devlet Sistemleri - Ders notları

Sınavda genelde anayasaların karşılaştırılması üzerine sorular sormuş. Özellikle anayasa mahkemesi ve HSYK’nın üye seçimi ve üyelerinin anayasa değişikliklerine göre değişen sayıları ve seçilme usullerini sormuş.  Hocanın verdiği 3 sayfalık fotoğrafta Yüksek Hakimler Kurumu sonradan Hakimler Savcılar Yüksek Kurumu olan HSYK nın değişiklere göre karşılaştırmalı hali var. Oradan yaklaşık 4-5 soru gelmişti. Anayasa Mahkemesi ile ilgili de 3-4 soru gelmişti.

Faruk Ataay'ın "Akp Başkanlık sistemi incelemesi" makalesinden 2 soru gelmişti. Gelen sorularla ilgili kısmı yazının alt kısmında yazdım ama makaleyi okumak isteyenler için : https://yadi.sk/i/tnQj22M8ncSms

-1961 Anayasasıyla, Anayasa mahkemesinin üye sayısı ve kim tarafından seçildiği

-1982 Anyasasıyla, anayasa mahkemesinin üye sayısı ve kim tarafından seçildiği

-2010 Anayasa değişikliği ile Anayasa Mahkemesinin üye sayısı ve kim tarafından seçildiği

-2015 değişiklik talebinde Anaysa Mahkemesinin üyelerinin nasıl seçilmeyi planlandığı

-1961 anayasasına göre, yüksek hakimler kurulu üye sayısı ve kimler tarafından seçildiği

-1971 değişikliği ile yüksek hakimler kurulu üye sayısı ve kimler tarafından seçildiği

-1982 anayasasına göre, Yüksek Hakimler Kurulu’nun Hakimler ve Savcılar Yüksek kurumuna dönüşümüyle, üye sayısı ve üyelerin kimler tarafından seçildiği

-2010 anayasa değişikliği ile HSYK’nın üye sayısı ve kimler tarafından seçildiği

-2015 Değişiklik talebinde  HSYK’nın üyelerinin kimler tarafından seçilmesi planlandığı

Hocanın verdiği fotoğrafların pdfsi : https://yadi.sk/i/yP_49G7wnbBW6

-------------------------------------------------------------------------------------

Aşağıda yazdıklarım hocanın anlattığı ders notları. Tarihsel olaylar olmadan saf anayasaların özellikleri yazıyor. Tavsiyem bu verdiğin linkten de bir kez anaysaların özelliklerini genel olarak okumanız: http://plaristokrat.blogspot.com/2016/01/anayasalar-ve-ozellikleri.html

-------------------------------------------------------------------------------------

1876 Kanuni Esasi

-Mithat Paşa tarafından hazırlanmış, Abdülhamit’e yayınlattırılmıştır.

-Hazırlanışında halkın katkısı olmamıştır

-Devletin genel işleyiş prensiplerinden bahsedilmiş.

Padişahın yetkileri:

-Sürgün etme yetkisi var

-Meclis başkanını atama yetkisi var

-sadrazamı azletme ve atama yetkisi

-Meclisi kapama, toplama, fesih, tatil etme

-para bastırma yetkisi

-savaş, barış ilan etme

-Seyhülislamı atama yetkisi

Ayanlar Meclisi:

-Padişah tarafından ömür boyu atanırlar

Meclisi Mebusan:

-Mülk sahibi olan, seçildiği bölgede ikamet eden Osmanlı vatandaşı erkekler seçilebilirdi

-50 bin kişiye 1 milletvekili düşüyordu.

-4 yılda 1 seçim yapılıyordu

-iki meclis ayrı ayrı kanunları onaylardı

-seçimler iki derecelidir. (milletvekillerini seçecek temsilciler önce halk tarafından seçilir. Bu temsilciler daha sonra milletvekillerini seçerdi)

-kanun sürecinde padişahın mutlak yetkisi vardı

--------------------------
1877 Yılında Rus savaşından sonra padişah meclisi tatil ediyor.

1908’de ittihat terakkinin baskılarıyla meclis yeniden açılıyor.

31 Mart olayından sonra Abdülhamit tahttan indiriliyor.

-------------------------

1909 Anayasa Değişikliği yapılıyor:

-Artık hükümet padişaha karşı değil meclise karşı sorumlu

-Padişahın sürgün yetkisi kaldırılıyor

-Uluslararası anlaşmaları meclis onaylıyor artık

-Padişahın mutlak vetosu kaldırılıyor.

-Şeyhülislam, başbakanın önerisi ve meclisnin onayı ile atanır.

-Padişahın geri gönderdiği kanunlar 2/3 ile kabul edilirse onaylanır.

-Padişahın meclisi fesih yetkisi de kaldırılıyor.

-Meclis kendini belli şartlar altında fesih edebilir. 2 kere meclisin toplanamaması 1 Red kararı demektir. 2 Kez Red kararı çıkarsa meclis erken seçime gidiyor.

1921 ANAYASASI:

-Meclis hükümeti sistemi benimseniyor.

-Kuvvetler birliği var. yasama yürütme ve yargı hepsi meclisin elinde.

-bakanlar kurulu yerine, icra vekilleri heyeti var.

-bakanların kolektif sorumluluğu yok meclise karşı tek tek sorumlular.

-66 bölge -> 5 milletvekili yani toplamda 330 milletvekili var.

-166 kişi ile toplanır, en az 83 kişi ile karar verebilir.

-üye tam sayısının 2/3 ile meclis fesih kararı verilebilir.

Meclisin Yetki alanı:

-Şeri hukuk hala geçerli.

-Kanun yapma, barış imzalama, uluslar arası anlaşmaları imzalama

-Vilayet Şurası: Seçimle valilerce, özerk tüzel kişiliğe sahip bir yapı (vakıf,medrese, eğitim, sağlık, tarım, bayındırlık) gibi işleri kendi başına yapabiliyor.

Kaza: İdari birim, tüzel kişiliği yok (ilçe gibi)

Nahiye: Tüzel kişi (mahalle şurası)

Rusyadaki sistem gibi komün yapılanması değil.

-1923 yılında cumhuriyet geliyor.

1924 ANAYASASI:

-Bakanlar kurulu oluşmaya başlıyor. Parlementer sisteme doğru bir adım var.

-Güçler birliği 24 Anayasasında da hala devam ediyor.

-1928 Yılında Anayasadan Dini İslamdır ibaresi çıkarılıyor

-Başbakan meclis tarafından seçilir genel politikayı belirler.

-1937 yılında 6 ok (Atatürk ilkeleri anayasaya dahil oluyor)

-Reformlar (şapka kanunu, harf devrimi, kılıf kıyafet, soyisim ve ünvanların kaldırılması ile ilgili kanunlar çıkıyor. Anayasaya dahil ediliyor)

1946 Değişiklikleri:

-Seçim sistemi değişiyor, Çoğunlukçu sistem ile, seçim bölgesinde 1. Olan parti tüm bölgenin çıkaracağı milletvekilini alıyor.

-Açık oylama, gizli sayım yapılıyor ( Antidemokratik)

-1950 de DP iktidara geldiğinde seçim sistemi nedeniyle CHP çok az bir oranda meclise girebilmişti.

-Demokrat parti döneminde çıkarılan antidemokratik bazı kanunlar ile birlikte 27 mayıs 1960 darbesi gerçekleşti. Bunlar arasında: Chp’nin mal varlığına el koyma, öğretim üyelerini siyasetten yasaklama, muhalefet partilerine oy veren şehirleri ilçeye dönüştürme, partiler arası seçim ittifaklarını engelleme, iktidar partisi haricinde diğer partilere propaganda yapma yasağı, Tahkikat komisyonu kuruluyor. Bu komisyonun sayısal çoğunlu DP nin elindeydi. Bu komisyon sulh ve asgeri hakimlerine tanınan tüm yetkilere sahipti. Hertür yayınları yasaklayabilir, belgelere ve eşyalara el koyabilir, partileri yasaklayabilir, gizli soruşturmalar başlatabilir, kararlarına karşı çıkanları hapse atabilirdi. Bu olaylardan sonra 27 mayıs 1960 darbesi gerçekleşti.

1961 ANAYASASI:

-Sosyal hakların en geniş şekilde tanımlandığı anayasadır.

-1. Ve 2. Kuşak haklardan bahsediliyor. Ancak henüz 3. Kuşak haklar gündemde değildi dünyada.

-2 Meclisli bir yapı var. Millet meclisi ve Cumhuriyet senatosu

-1. Meclis (Millet Meclisi) 450 kişiden oluşur. Nisbi seçim var. (Herkes aldığı oy oranıyla mecliste temsil ediliyor)

-2. Meclis (Cumhuriyet Senatosu) Nisbi seçim ile seçiliyor(150 kişi)  +15 kişi de Cumhurbaşkanının ataması ile geliyor. (165)

-2. Meclise 40 yaş üzeri üniversite mezunu olanlar seçilebiliyor.

-1. Meclis için okuma yazma bilmesi yeterli.

Anayasanın değiştirilebilmesi için: her iki meclisten de 2/3 çoğunlukla kabul edilmesi lazım değişikliğin.

Normal süreçte kanunlar: 1. Meclisten %50+1 geçtikten sonra diğer meclisten de %50+1 ile geçerse kabul edilir. Diğer meclis değiştirerek kabul ederse, tekrar 1. Meclise gelir ve yeniden oylanır. Eğer kabul etmezse 2 meclis birlikte komisyon oluşturur ve orada karar verilir.

-2. Meclis kanun oylamasında verdiği oy oranı ne kadar fazlaysa 1. Meclis kendi kararının kabul edilebilmesi için 2. Meclisin oy oranından daha fazla bir oy oranıyla kabul etmeli.

-Millet Meclisinin kabul etmediği bir kanunu, Cumhuriyet senatosu kabul ederse, tekrar Millet Meclisine gelir. Millet Meclisi kabul ederse kanun geçer. Kabul etmesse kanun geçmez. Burada Cumhuriyet senatosunun geciktirici bir etkisi olduğu görülür. Asıl önemli meclis, Millet Meclisidir.

-Her iki meclis de kararlarını 1-3 ay içinde vermelidir.

1961 Anayasının en önemli özelliklerinden biri Anayasa Mahkemesini de düzenlemiş olmasıdır. Anayasa mahkemesi ilk kez 1961 anayasası ile kurulmuştur.

1961 Anayasasının ilk halinde:

-Anayasa mahkemesi: 15 üyeden oluşur, 5 Asıl 10 yedek (Danıştay, Sayıştay, Yargıtay ve Meclis 5 tane seçiyor, Cumhurbaşkanı 2 asıl seçebiliyor)

-Yüksek Hakimler Kurumu: 18 asıl, 5 yedek üye ( kimlerin kaç kişi seçtiğine verdiğim pdf ten bakın)

Cumhurbaşkanı Yetkileri: 40 yaşını doldurmuş, yüksek öğretim görmüş olmalı

2 meclisin toplarak  (senato+meclis) 2/3 oy ile seçer. Bu oy oranı bulunamazsa geçerli oyların salt çoğunluğu alan Cumhurbaşkanı seçilir.

-Cumhurbaşkanı, bakanlar kurulunu atar.

-Gerekli gördüğü hallederde bakanlar kurulunu kendi başkanlığında toplar.

-Anayasada iptal talebiyle başvurma

-1961 anayasasında cumhurbaşkanın yetkileri 1982 anayasasına göre azdır.

-başbakanı meclis üyeleri içerisinden atar. Meclis onaylar.

-cumhurbaşkanı 7 yıllığına seçilir. 1 kere seçilebilir sadece.

-Vatana ihanet hariç, siyasal faaliyetlerinden dolayı yargılanamaz.

-Meclisi ancak belli koşullar altında fesih edebilir. 18 ay içinde bakanlar kurulu 2 kez düşmüşse ve 3. Kez düşme ile karşı karşıyaysa başbakan cumhurbaşkanından meclisi fesih etmesini isteyebilir.

1971 Değişiklikleri:

Yüksek hakimler kurulunda yapılan değişiklik: 11 Asıl, 3 yedek oluyor ( verdiğim pdf te kimlerin seçtiği ve ayrıntılı olarak var)

-kurulun başkanı kendi içinden seçiliyor. Adalet bakanı kurula kendi başkanlık edebiliyor.

-Yüksek hakimler kurulu kararlarına karşı yargı yolu kapalı hale geliyor.

-1971 yılında anayasada yapılan değişiklikle 44 madde değişti.

-Anayasa mahkemesinin bazı yetkileri azaltıldı.

-Devlet güvenlik mahkemeleri (DGM’ler) kuruldu. Bu mahkemelerde asker hakimlik yapıyor.

-Bakanlar kuruluna, kanun Hükmünde Kararname (KHK) çıkarma yetkisi ilk kez 1971 değişikliği ile geliyor

1982 Anayasası:

-2 meclisli yapıdan tek meclisli sisteme geçiliyor

-Siyasal haklar azaltılıyor

-%10 seçim barajı getiriliyor

-Cumhurbaşkanının yetkileri arttırılıyor

Cumhurbaşkanının Görevleri:

-Partiler arası arabulucu görevi vardır.

-TBMM açılış kapanış konuşmasını yapar.

-TBMM yi toplantıya çağırabilir.

-Kanunları onaylamak tekrar görüşülmek üzere geri göndermek.

-Halkoylamasına sunma yetkisi var.

-KHK’ları usul yönünden incelenmesi için Anayasa Mahkemesine gönderebilir.

-Başbakanı atar ve istifasını kabul eder.

-Başbakanın teklifi üzerine bakanları atar.

-Devlet temsilcilerini gönderir ve kabul eder

-Devlet Denetleme Kurumu (DDK) başkanını ve kurulunu atamak

-DDK aracılığı ile kamu kurum ve kuruluşlarını denetlenmesini sağlar

-YÖK üyelerini seçer.

-Anayasa Mahkemesi üyelerini seçer.

-Danıştay üyelerinin 1/ 4 ünü seçer.

-Yargıtay Cumhuriyet başsavcısını, başsavcı vekilini,

-Askeri yüksek yargı ve askeri yüksek idari mahkemesinin tüm üyelerini Cumhurbaşkanı seçer,

-HSYK üyelerini Cumhurbaşkanı seçer.

Cumhurbaşkanının Sorumlulukları:

-Başbakan ve bakanların imzası olmaksızın tek başına yaptığı işlemlere karşı yargı yolu kapalıdır.

-Karşı imza kuralı gereği başbakan ve bakanların imzası ile yaptığı işlemlere karşı yargı yolu açık.

- Vatana ihanet suçlaması dışında yargılanamaz.

Olağanüstü hal durumları:

-Tabi afet, tehlikeli salgın hastalıklar, ağır ekonomik haller durumlarında Cumhurbaşkanının başkanlığında bakanlar kurulu toplanır. Yurdun 1 ve ya daha fazla bölümünde OHAL ilan edilir. 6 Ayı geçmemek üzere Milli güvenlik kurulunun (MGK) onayını aldıktan sonra OHAL ilan edilebilir.

- Temel hak ve özgürlüklerin nasıl sınırlanacağı OHAL kanununda yazar. Sert çekirdek haklara dokunulamaz. (yaşam hakkı, din vicdan ve ifade özgürlüğü, kanuni yargılanma, vücut bütünlüğünün korunması)

Sıkıyönetim durumları:

OHAL den daha vahim durumlarda sabaş hali ayaklanma veya tehlikeli bir iç dış durumun varlığı halinde cumhurbaşkanı başkanlığında bakanlar kurulu MGK görüşürü ve Meclisin kararıyla ülkenin bir veya daha fazla bölümünde sıkıyönetim ilan edebilir.

Anayasa Mahkemesi:

-11 Asıl 4 yedek üyeden oluşuyor (1982 Anayasasının ilk halinde)

·         2 asıl ve 2 yedek üye Yargıtay'ın kendi üyeleri arasından önereceği üçer aday arasından Cumhurbaşkanınca

·         2 asıl ve 1 yedek üye Danıştay'ın kendi üyeleri arasından önereceği üçer aday arasından Cumhurbaşkanınca

·         1 asıl üye Askerî Yargıtay'ın kendi üyeleri arasından önereceği üçer aday arasından Cumhurbaşkanınca

·         1 asıl üye Askerî Yüksek İdare Mahkemesi'nin kendi üyeleri arasından önereceği üçer aday arasından Cumhurbaşkanınca

·         1 asıl üye Sayıştay'ın kendi üyeleri arasından önereceği üçer aday arasından Cumhurbaşkanınca

·         1 asıl üye Yükseköğretim Kurulunun kendi üyesi olmayan yükseköğretim kurumları öğretim üyeleri içinden göstereceği üç aday arasından Cumhurbaşkanınca

·         3 asıl ve 1 yedek üye üst kademe yöneticileri ile avukatlar arasından Cumhurbaşkanınca

Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurumu (HSYK)

2010 Değişikleri:

HSYK

-Hükümetin doğrudan seçilmesinde etkin olduğu HSYK üye sayısı 2dir. Yargı genel olarak HSYK nın kontrolünde olduğundan yargıyı denetimi altına almak isteyen siyasal iktidar 2010 değişikliğinde HSYK nin yapısında, üyelerin seçiminde ve sayısında bazı değişikliklere gitmiştir.

-7Asıl, 5 yedek üyeden -> 22 asıl, 12 yedek üye olarak değiştirilmiştir. (kimin  kaç kişi seçtiği ayrıntısıyla yukarıda koyduğum pdf içinde var)

-HSYK’nın ele geçmesiyle, HSYK nın doğrudan seçilmesinde etkili olduğu iki kurum olan, Yargıtay ve Danıştay da ele geçmiş olacak. Çünkü Yargıtay üyelerinin  tamamı ve danıştayın üyelerinin 3/ 4 lük kısmı üyeleri HSYK tarafından belirlenmekte.

2010 Değişikliği ile Anayasa Mahkemesi:

-Sayı 17 kişiye çıkmıştır.

·         3 üye Yargıtay'ın kendi üyeleri arasından önereceği üçer aday arasından Cumhurbaşkanınca

·         2 üye Danıştay'ın kendi üyeleri arasından önereceği üçer aday arasından Cumhurbaşkanınca

·         1 üye Askerî Yargıtay'ın kendi üyeleri arasından önereceği üçer aday arasından Cumhurbaşkanınca

·         1 üye Askerî Yüksek İdare Mahkemesi'nin kendi üyeleri arasından önereceği üçer aday arasından Cumhurbaşkanınca

·         3 üye Yükseköğretim Kurulunun kendi üyesi olmayan hukuk, iktisat ve siyasal bilimler dallarında görev yapan öğretim üyeleri arasından göstereceği üçer aday içinden Cumhurbaşkanınca

·         4 üye üst kademe yöneticileri, serbest avukatlar veya Anayasa Mahkemesi raportörleri arasından Cumhurbaşkanınca

·         2 üye Sayıştay'ın kendi üyeleri arasından önereceği üçer aday içinden TBMM tarafından

·         1 üye baro başkanlarının avukatlar arasından gösterecekleri üçer aday içinden TBMM tarafından

2015 Anayasa Değişiklik Önerisi:

-Getirilmek istenen sistem genel anlamda “süper başkanlık”

-Başkan sekreterleri (bakan görevinde bulunan kişiler) doğrudan atar. Başkan Meclisi fesih etme yetkisi vardır. Başkan halk tarafından seçilir.

-Anayasa Mahkemesi 17 kişi ve bunların 8 tanesini Başkan doğrudan atar, 9 tanesini Meclis atar

-HSYK 22 kişiden, Adalet bakanı ve adalet bakan müsteşarı doğal üye. 7 kişiyi doğrudan başkan atar. 7 kişiyi meclis atar. 6 Kişiyi de hakim ve savcılar seçecek.